✨Linh hồn Việt Cộng

Linh hồn Việt Cộng là một phim tài liệu của nhà văn kiêm đạo diễn điện ảnh Minh Chuyên, phát sóng trên kênh VTV1 vào năm 2008. Phim kể về câu chuyện của một cựu binh người Mỹ Homer Steedly tử chiến với liệt sĩ người Việt Hoàng Ngọc Đảm trong Chiến tranh Việt Nam tại chiến trường Gia Lai. Sau khoảng 40 năm, Homer Steedly cùng với gia đình Hoàng Ngọc Đảm tìm lại mộ phần liệt sĩ. Bộ phim được đón nhận nồng nhiệt, nhưng chi tiết về liệt sĩ nữ quân y Đặng Thùy Trâm và lọ Penicillin lẫn trong hài cốt nam quân y Hoàng Ngọc Đảm trong phim bị cáo buộc ngụy tạo.

Bối cảnh

Ngày 18 tháng 3 năm 1969, người lính Homer Steedly bắn chết người lính Việt Cộng Hoàng Ngọc Đảm tại huyện Ayun Pa thuộc tỉnh Gia Lai, đây là lần đầu tiên Homer giết người Di vật của Đảm (một quyển sổ về sơ cứu vết thương, một quyển lưu bút với tên tuổi–quê quán những người bạn thân và công thức toán học trung học phổ thông, vài lá thư, ba giấy khen) được Homer Steedly nhờ người mẹ tại quê nhà North Carolina lưu giữ, mong muốn ngày nào đó trả lại cho thân nhân người lính Việt Cộng. Tibly Steedly — vợ Homer Steedly và là con gái của một vị trướng tham gia Chiến tranh thế giới thứ hai — tạo lập một website giúp chồng tìm kiếm và chia sẻ thông tin về Việt Nam. Trong khoảng thời gian này, Wayne Karlin — một cựu binh và có quan hệ với nhiều nhà văn Việt Nam — tìm hiểu về oan khuất của nam quân y và viết thư gửi đến Homer Steedly. Đạo diễn Minh Chuyên nhờ nhà ngoại cảm Phan Thị Bích Hằng thần giao cách cảm với nam quân y và được "truyền đạt" chấp nhận đại xá cho Homer.) đi tàu hỏa vào Thành phố Hồ Chí Minh rồi chuyển hướng Tây Nguyên để tìm mộ phần Hoàng Ngọc Đảm. Homer Steedly cùng là hai nhà văn người Mỹ — Wayne Karlin và Dong Reese — an táng hài cốt tại nghĩa trang vào cuối tháng 5 năm 2008. Hiện tượng mê sảng hoặc nhập hồn xuất hiện trong quá trình ghi hình phim: tiếng Hoàng Thị Đằm — em gái nam quân y — tại tư gia thân nhân được chủ động làm nhòe tiếng, người quay phim Hoàng Xuân Khánh sùi bọt mép và kêu gào đào mộ phần trong thời gian chờ đợi điện thoại từ Phan Thị Bích Hằng. Khoảng 16 giờ ngày 26 tháng 5 năm 2008 tại một lối mòn thuộc đèo Mang Yang, đạo diễn kể lại khi đoàn làm phim ghi hình cảnh Homer Steedly tái hiện câu chuyện năm xưa thì một cơn lốc bất chợt hất văng máy quay chính, sau đó tất cả các máy quay trong đoàn làm phim đều ngừng hoạt động không rõ lý do trong vài phút.

Tranh cãi

Đêm 20 tháng 8 năm 2008, Đài Phát thanh Truyền hình Gia Lai chiếu phóng sự "Phim Linh hồn Việt cộng - một nửa sự thực ở đâu?" nêu ra những tình tiết được cho là không đúng sự thật trong Linh hồn Việt Cộng. Nhà báo Huy Cường — trưởng phòng biên tập Đài Phát thanh Truyền hình Gia Lai — cho rằng chi tiết tìm hài cốt liệt sĩ Đảm tại "điểm cao "467" cách nghĩa trang thị xã Ayun Pa 100 m về phía bắc" không đúng, thực tế cao điểm 467 là một đống xỉ nhựa đường và một dải đất sát quốc lộ 25 thuộc xã HBông — cách thị xã Ayun Pa hơn 30 km. Các bối cảnh còn lại trong Linh hồn Việt Cộng cách thị xã Ayun Pa hơn 150 km về phía đông bắc — khu vực đường lánh nạn số 1 đèo Mang Yang thuộc quốc lộ 19, từ đó đặt câu hỏi khiêng hài cốt từ đồi 467 đến một địa điểm khác cách đó trên 150 km. Linh hồn Việt Cộng bị cáo buộc chi tiết tiểu sành đặt bên hài cốt có chiều cao lớn hơn tiểu sành mang xuống núi, không có hình ảnh bốc mộ, lọ Penicillin lẫn trong hài cốt không có hình ảnh mà chỉ có lời bình. Ngô Thị Ngọc Phú — Trưởng phòng Lao động Thương binh xã hội thị xã Ayunpa — không ghi nhận hoạt động bốc mộ trong thời gian thực hiện phim, ngôi mộ vô danh tại nghĩa trang Ayun Pa được cho là của liệt sĩ Đảm vẫn nguyên vẹn.

Đạo diễn Minh Chuyên khẳng định gia đình liệt sĩ — anh Diệu, anh Lượng, anh Cát, cô Tươi — đã gặp Ngô Thị Ngọc Phú và được giới thiệu gặp quản trang Minh của nghĩa trang Ayun Pa, gia đình liệt sĩ đến Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Gia Lai báo cáo sau khi hoàn tất lễ cất bốc hài cốt, gia đình liệt sĩ đã chụp 10 bức ảnh trong các buổi làm việc. Đạo diễn cho biết phim không có cảnh bốc hài cốt vì "vấn đề nhạy cảm và đau lòng cũng như tri ân giữa con người với con người", phim chỉ ghi hình ảnh đào ở khu vực, không đề cập chi tiết ai đào và quá trình đào, chi tiết tiểu sành do gia đình liệt sĩ muốn dùng hộp bìa cứng để di chuyển thuận tiện. Minh Chuyên lý giải hài cốt được đào tại Ayun Pa, trong khi Ayun Pa không cho phép người Mỹ tạm trú và địa điểm làm lễ được ghi hình tại địa điểm cựu binh Homer Steedly khẳng định tử chiến với Hoàng Ngọc Đảm; đạo diễn cho rằng gia đình liệt sĩ bốc được hài cốt là điều quan trọng nhất. Đình Nguyên trên báo Tiền Phong đặt câu hỏi vì sao đội quy tập mộ phần không phát hiện ra lọ Penicillin chôn theo liệt sĩ Hoàng Ngọc Đảm để xác định tên tuổi–quê quán tại nghĩa trang Ayun Pa trước đây, đồng thời nghi vấn tại sao nhà văn Minh Chuyên và gia đình liệt sĩ Đảm không báo với quản trang cùng chính quyền địa phương Gia Lai để di dời mộ một cách hợp pháp mà chịu bị mang tiếng đào trộm mộ. Báo Lao Động dẫn lời chia sẻ đội ngũ quy tập hài cốt khi cho rằng lọ Penicillin "không được mở ra ngay" vì ngày trước dùng mực cửu long nên dễ bay mực, chỉ nên mở trong phòng tối và không có gió. Lao Động dẫn giải lại chi tiết mảnh giấy bị nhòe mực khi mở lọ Penicillin có khả năng đã bị ngụy tạo.

Đón nhận

Đánh giá

Việt Hoài trên báo Tuổi Trẻ nhận xét "ở hai bên bờ Thái Bình Dương, trong hai làng quê khác nhau của Việt Nam và Mỹ, cùng có những con người chịu đau đớn giằng xé gần 40 năm vì một linh hồn Việt cộng chưa được yên nghỉ."

Giải thưởng

Chuyển thể

Phim được chuyển thể thành vở kịch nói cùng tên, Bùi Minh Quang biên kịch và Lê Hùng làm đạo diễn, buổi ra mắt diễn ra tại Nhà hát Lớn Hải Phòng. Ngày 4 tháng 10 năm 2009, vở kịch nói được đoàn kịch Hải Phòng biểu diễn tại Nhà hát Thành phố Hồ Chí Minh theo lịch trình sự kiện Hội diễn sân khấu kịch nói chuyên nghiệp toàn quốc 2009. Phim cũng được chuyển thể thành vở chèo cùng tên tại Tổng cục chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, Lê Danh Tuệ và Lê Toàn đồng đạo diễn.